Ο Αυτοπροσδιορισμός αποτελεί μία από τις πιο βασικές ψυχολογικές ανάγκες του ανθρώπου. Αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να ορίζει τον εαυτό του, να λαμβάνει αποφάσεις σύμφωνα με τις προσωπικές του αξίες, επιθυμίες και στόχους, χωρίς εξωτερικούς καταναγκασμούς. Στην ουσία, σχετίζεται άμεσα με την ελευθερία, την ταυτότητα και την αυθεντικότητα του ατόμου. Μέσα από τον Αυτοπροσδιορισμό, το άτομο οικοδομεί μια ζωή που αντανακλά ποιος πραγματικά είναι – ή τουλάχιστον ποιος επιθυμεί να γίνει.
Ο Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας καλείται να παίξει καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση του Αυτοπροσδιορισμού του θεραπευόμενου. Σε αντίθεση με παραδοσιακές προσεγγίσεις που εστιάζουν στην καθοδήγηση ή την παροχή συμβουλών με αυθεντία, ο σύγχρονος Σύμβουλος λειτουργεί με βάση ένα συνεργατικό μοντέλο. Ο θεραπευτικός χώρος γίνεται ένα ασφαλές περιβάλλον, μέσα στο οποίο το άτομο μπορεί να διερευνήσει τις αξίες του, να επαναπροσδιορίσει τις πεποιθήσεις του και να επιλέξει συνειδητά τον τρόπο που επιθυμεί να ζήσει.
Η σημασία του Αυτοπροσδιορισμού στην Ψυχική Υγεία
Η αδυναμία Αυτοπροσδιορισμού μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση ταυτότητας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, εξάρτηση από εξωτερικούς παράγοντες και αίσθηση αποξένωσης. Αντίθετα, όταν το άτομο αισθάνεται ότι έχει τον έλεγχο της ζωής του, ότι οι αποφάσεις που λαμβάνει είναι προϊόν εσωτερικής καθοδήγησης και όχι επιβολής, τότε ενισχύεται η ψυχική του ανθεκτικότητα. Η έννοια αυτή σχετίζεται στενά με θεωρίες όπως η Θεωρία Αυτοπροσδιορισμού (Self-Determination Theory) των Deci & Ryan, που τονίζει τη σημασία της αυτονομίας, της ικανότητας και της αίσθησης του «ανήκειν» για την ανάπτυξη της Ψυχικής Υγείας.
Στο πλαίσιο της Συμβουλευτικής, η ενίσχυση του Αυτοπροσδιορισμού μεταφράζεται σε μια σειρά από πρακτικές. Ο Σύμβουλος ενθαρρύνει το άτομο να θέτει στόχους που είναι σύμφωνοι με τις εσωτερικές του αξίες, να επαναπροσδιορίζει ρόλους και προσδοκίες που έχουν επιβληθεί από το κοινωνικό ή οικογενειακό πλαίσιο και να επιλέγει συνειδητά τις κατευθύνσεις της ζωής του.
Το Θεραπευτικό Πλαίσιο ως χώρος Ενδυνάμωσης
Ο Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, σεβόμενος την αυτονομία του θεραπευόμενου, δημιουργεί ένα κλίμα αποδοχής, ενσυναίσθησης και αυθεντικότητας. Εδώ, η θεραπευτική σχέση παίζει κομβικό ρόλο. Ο Carl Rogers, θεμελιωτής της προσωποκεντρικής προσέγγισης, πίστευε ότι κάθε άτομο έχει μέσα του την τάση για αυτοπραγμάτωση και αυτογνωσία, αρκεί να του δοθούν οι κατάλληλες συνθήκες. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ο θεραπευόμενος ενισχύει την εμπιστοσύνη στις δικές του εσωτερικές φωνές και καλλιεργεί την ικανότητα να θέτει όρια, να αναγνωρίζει τις ανάγκες του και να παίρνει αποφάσεις με αυθεντικότητα.
Η διαδικασία αυτή δεν είναι πάντα εύκολη. Πολλοί άνθρωποι έχουν διαμορφώσει την ταυτότητά τους βασισμένοι σε εξωτερικά πρότυπα, σε κοινωνικές προσδοκίες ή σε πιεστικές οικογενειακές δομές. Η αλλαγή αυτών των μοτίβων προϋποθέτει αυτογνωσία, θάρρος και έναν ασφαλή χώρο να δοκιμάσει κανείς νέες επιλογές. Ο Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας γίνεται συνοδοιπόρος σε αυτή τη διαδρομή, χωρίς να καθοδηγεί, αλλά υποστηρίζοντας την εξερεύνηση και τη μεταμόρφωση.
Αυτοπροσδιορισμός και Κοινωνικό Πλαίσιο
Εδώ ο ρόλος του Συμβούλου είναι επίσης να αναγνωρίσει τις κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις του Αυτοπροσδιορισμού και να υποστηρίξει τον θεραπευόμενο στην αποδόμηση των καταπιεστικών αφηγήσεων. Η Συμβουλευτική γίνεται όχι μόνο ένας χώρος ενδοσκόπησης αλλά και ένα εργαλείο κοινωνικής απελευθέρωσης.
Ο Αυτοπροσδιορισμός δεν είναι μια στατική διαδικασία. Είναι μια συνεχής, δυναμική αναζήτηση που απαιτεί συνειδητότητα, ενδοσκόπηση και υποστήριξη. Ο Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας μπορεί να γίνει καταλύτης αυτής της πορείας, προσφέροντας έναν χώρο ασφάλειας, αποδοχής και ενθάρρυνσης. Σε έναν κόσμο που συχνά προάγει την προσαρμογή αντί για την αυθεντικότητα, η ενίσχυση του Αυτοπροσδιορισμού μπορεί να αποτελέσει μια πράξη προσωπικής και κοινωνικής ελευθερίας.